گلیم همیشه در خانواده به عنوان بخشی از جهیزیه و مهر عروس، نقش عمده داشته است. در گذشته مانند امروز، امر حساس و مهم ازدواج مفهومی بیش از پیوند دو زوج را دربر داشت... ثروت مشترک دو خانواده به شکل زیرانداز و جواهر و اقلام دیگر دارایی، تأمین می‌شد. دختر جوان، جهیزیه‌ی گلیم و منسوجات خود را بهای عشق خویش محسوب می‌کرد.

 موقعیت و منزلت هر خانواده مستقیماً به نوع و مقدار جهیزیه‌ی عروسی ارتباط داشت و این امر تا حدّی مبین این نکته است که چرا گلیم در گذشته این اندازه سعی و هنرمندی و ابتکار، بدون توجه به سودی که در بازارها از آن حاصل می‌شده به خود مصروف می‌داشته است.

 مراسم ازدواج و وضع زندگی عشایر، انتقال انواع گلیم‌های سنتی را به عنوان ارث تقاضا می‌کرد. این سبک ساده‌ی زندگی عشایری و روستایی، پیش از عصر صنعت، موجودی فراوان گلیم‌های سنتی بافت عشایر گوناگون را با طرح‌های ممتاز مخصوص خودشان که طی نسل‌های متمادی تکامل یافته تأمین می‌ساخت.

انواع گلیم

گلیم‌های ایرانی را می‌توان در سه گروه تقسیم‌بندی کرد:

۱. گلیم ساده یا دورو یا تخت (Flat Kilim) 

۲. گلیم یک‌رو یا سوماک (Sumak Kilim)

۳. گلیم‌های خاص یا گلیم‌های یک‌رو ولی غیرسوماک

گلیم‌های ساده یا دورو یا تخت

گلیم‌های ساده یا دورو یا تخت که برای بافت آنها از روش پودگذاری استفاده می‌شود. ضخامت کمتری در مقایسه با انواع دیگر گلیم دارد. نگاره‌های دو روی گلیم یکسان است و در نهایت از دو سمت (پشت و روی) آن می‌توان استفاده کرد. گلیم‌های قشقایی، گلیم‌های سنه و بیجار در کردستان و مسند و گلیم‌های ساده در اردبیل، گلیم‌های سمنان، زنجان و... در این گروه قرار دارد. این نوع گلیم‌ها فقط دارای تار و پود است.

گلیم‌های یک رو یا سوماک

گفته می‌شود که نام سوماک از نام «شاماخیا» (Shamakhia) شهری در قفقاز گرفته شده که در آن جا در طی قرن‌ها، گلیم‌های ظریف گلدار پودی بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پود پیچ انجام می‌گیرد. ظریف‌ترین گلیم‌های سوماک از قفقاز می‌آید و از قرن بیستم م در ایران و ترکیه نیز تولید می‌شود. بافت گلیم‌های یک‌رو یا سوماک با روش پودپیچی و پیچش پود صورت می‌گیرد. این گلیم‌ها از ضخامت بیشتری در مقایسه با گلیم‌های ساده و معمولی برخوردار است و دارای تار و پود پیچش و پود نازک است. پود پیچشی در حالت حرکت و چرخش به دور نخ‌های چله یا تار ایجاد نقش می‌کند و با عبور تار دیگری آن هم به صورت سراسری بر روی هر نخ بافتی صورت می‌گیرد و در نهایت با کوبیدن آن به کمک شانه، دَفِه، دفتین و نظایر آن عمل بافت صورت می‌پذیرد و چون اضافات پود پیچشی به پشت گلیم می‌رود و مخفی می‌ماند. گلیمی ضخیم‌تر از گلیم معمولی ولی یک رو پدید می‌آید چرا که طرح‌ها و نقشه‌ها در روی گلیم مشاهده می‌شود. و در پشت آن فقط نخ‌های رنگین به صورت پراکنده و نامنظم به چشم می‌خورد.

نخستین تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان گلیم‌های ساده و سوماک‌ها عشایر بوده‌اند که قرن‌ها پس از بافت گلیم‌های ساده و احساس نیاز به زیراندازی ضخیم‌تر و کامل‌تر از گلیم، سوماک پدید آمد. لذا محققان بر این عقیده‌اند که سوماک را با توجه به خصوصیات بافت، تنوع مواد اولیه و کامل‌تر شدن نقش‌ها و سایر ویژگی‌ها می‌توان حلقه‌ی واسطی بین گلیم و قالی در تاریخ فرش‌بافی و در مسیر تکاملی بافت گلیم تا قالی دانست. «ورنی» که در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی بافته می‌شود، شیرکی پیچ که بافت آن در استان کرمان صورت می‌پذیرد، «رندی» که در استان‌های فارس و خوزستان بافته می‌شود و... در این گروه قرار دارند.

سوماک‌ها را به سه گروه می‌توان تقسیم کرد:

۱. گروه اول شامل سوماک‌های بافت عشایر آذربایجان شرقی و اردبیل در ایران که به نام ورنی خوانده می‌شود، متن این ورنی‌ها اصولاً با نقوش ریز و ساده شده‌ی حیوانات کنار نقش مایه‌ی ساده‌ی هندسی پوشیده شده است.

۲. گروه دوم را سوماک‌های بافت جمهوری آذربایجان شامل می‌شود. این بافته‌ها معمولاً با نقوش درشت حیوانات پوشیده شده است این نقوش برخلاف حیوانات ساده و انتزاعی ورنی‌های ایران جزییات بیشتر و کامل‌تری از حیوانات را نشان می‌دهد. 

۳. گروه سوم را سوماک‌های بافت ترکیه تشکیل می‌دهد. سطح این سوماک‌ها تماماً با نقوش هندسی، پوشیده شده و حیوانات به ندرت در آن به کار رفته است.

گلیم‌های یک‌رو ولی غیرسوماک

در بافت این نوع گلیم‌ها از روش و تکنیک‌های بافت گلیم ساده (پودگذاری)، بافت گلیم سوماک (پود پیچی) و حتی در مواردی در خصوص برخی از آنها از شیوه‌ی بافت قالی (گره کامل) استفاده می‌شود.

گلیم‌های گل برجسته‌ی ایلام، گچمه در استان کهگیلویه و بویراحمد، شورکی که در استان خراسان و در حدود ۵۰ کیلومتری شهر مشهد بافته می‌شود، گلیم رضاآباد خارتوران که حدود ۳۲۰ کیلومتری شاهرود بافته می‌شود، گلیم سفره کردی خراسان و ... در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد